KUR'AN-I KERİM'DE "İHSAN" KAVRAMI

tarih:
 


İhsan kelimesi sözlükte güzel olmak anlamına gelen hüsün kelimesinden türemiş bir mastardır. 

İki tane önemli anlamı vardır. 
1. Yaptığı işi güzel yapmak. 
2. Başkasına iyilik etmek anlamında tanımlanmıştır. 
İhsanda bulunan kişiye Muhsin denir. 
Bir insanın gerçekleştirdiği işin ihsan seviyesine ulaşabilmesi için hem neyi nasıl yapması gerektiğini bilecek kişi, hem de bu bilgisini en güzel şekilde eyleme dönüştürüyorsa o zaman ihsan oluyor.
Hazreti Ali bu konuda şöyle söylüyor.
 İnsanlar işlerini ihsanla yapmalarına göre değer kazanır. 
İhsan kavramı ahlak literatüründe de genellikle, iyiliklerde farz olan asgari ölçüde ileri geçerek isteyerek ve severek daha fazlasını yapmak, olarak geçer.
Örneğin zekat, farz olan bir ibadet. Onun ötesine geçerek yapmak ihsan. ötesine geçerek isteyerek ve severek daha fazlasını yapmaktır. 

Ragıp el-İsfehani diyor ki; 

İhsan, adaletin üzerinde bir derecedir. Adalet borcunu vermek, alacağını almak; ihsan ise üstüne düşenden daha fazlasını vermek, alması gerekenden daha azını almaktır.

Adaleti gözetmek vacip kabul edilir. İhsanı gözetmek mendup, müstehap kabul edilir. 
İhsan iki boyutlu kavram. 
Bir boyutu Allah, bir de insanlar tarafından boyutu var. 
Allah açısından boyutu 2'ye ayrılır. Yani Allah’ın ihsanda bulunması iki türlüdür.  
1.     Allah’ın insanlara ikramı ve in’amı. 
İbrahim Suresi 34. Ayet:
وَاٰتٰيكُمْ مِنْ كُلِّ مَا سَاَلْتُمُوهُۜ وَاِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللّٰهِ لَا تُحْصُوهَاۜ اِنَّ الْاِنْسَانَ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ۟
 
O size istediğiniz her şeyi verdi. Allah’ın nimetlerini saymaya kalksanız başa çıkamazsınız. Şu bir gerçek ki insanoğlu çok zalim, çok nankördür!
İsra Suresi 70. Ayet:
وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَن۪ٓي اٰدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلٰىكَث۪يرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْض۪يلاً۟
 
Andolsun biz Âdemoğluna şan, şeref ve nimetler verdik; onları karada ve denizde taşıdık, kendilerine güzel güzel rızıklar verdik ve onları yarattıklarımızın çoğundan üstün kıldık.
 
Bunların hepsi Allah’ın insanlara ikram ve ihsanı. Bu dikey boyuttur.
2.     boyut ise; Yaptığı işleri güzel ve muhkem şekilde yapar. Allah hiçbir işini sıradan yapmaz, en güzel şekilde yapar.
Secde suresi 7. Ayet:
اَلَّـذ۪ٓي اَحْسَنَ كُلَّ شَيْءٍ خَلَقَهُ وَبَدَاَ خَلْقَ الْاِنْسَانِ مِنْ ط۪ينٍۚ
 
O yarattığı her şeyi güzel yapmış ve ilk başta insanı çamurdan yaratmıştır.
 
İhsan kelimesinin İnsan boyutunda 3 tane boyut var.
1.     Allah’a karşı ihsan. Allah’ın emirlerine en güzel şekilde uymak ihsandır. 
Kehf suresi 30. Ayet:
اِنَّ الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ اِنَّا لَا نُض۪يعُ اَجْرَ مَنْ اَحْسَنَ عَمَلاًۚ
İman edip dünya ve âhiret için yararlı işler yapanlar bilmelidirler ki, biz güzel iş yapanların ecrini asla zâyi etmeyiz. 
 
Bir şeylere devam ettiğimizde ve olmadığı zaman bu ayeti okuduğumuz gibi.  Allah ihsan sahibi amel işleyenlerin amelini asla zayi etmez. 
2.     İnsanlara karşı ihsanda bulunmak. Allah’ın verdiklerinden vermek, insanlara güzel söz söylemek, İsra Suresi 23, 24’de dediği gibi;
23- Rabbin, sadece kendisine kulluk etmenizi ve anne babanıza iyi davranmanızı emretti. Onlardan biri veya ikisi senin yanında yaşlanırsa onlara öf bile deme! Onları azarlama! İkisine de gönül alıcı güzel sözler söyle.
24-  Onlara merhametle ve alçak gönüllülükle kol kanat ger. “Rabbim! Onlar nasıl küçüklükte beni şefkatle eğitip yetiştirdilerse şimdi sen de onlara merhamet göster” diyerek dua et.
 
İnsanların kalplerini kırmamak, güzel davranmak, insanlara karşı ihsanda bulunmak, anne babaya öf dememek, gücendirici söz söylememek, nezaketli olmak. Kur’an argo konuşmayı kabul etmiyor. “Hey baksana” demeyin nezaketli ol, diyor. Baştan sona mümini inşa ederken nezaketli bir mümin inşa ediyor.  Bize farz olmayan şeyi de en güzel şekilde yerine getiriyorsak, ihsandır bu da. Dersi en güzel ifadelerle aktarmaya çalışmak ve not edip yazmak da ihsandır. 
İnsanın kendisine ihsanda bulunması, Allah Kur’an’da İsra Suresi 7. Ayette buyuruyor;
اِنْ اَحْسَنْتُمْ اَحْسَنْتُمْ لِاَنْفُسِكُمْ وَاِنْ اَسَأْتُمْ فَلَهَاۜ  
Eğer iyilik ederseniz kendiniz için iyilik etmiş olursunuz; kötülük ederseniz yine kendinize edersiniz.
 
Şu bakış açısı çok yanlış. İnsanlar bana kötülük yapıyor, ben de onlara kötülük yapayım. İnsanlar bize nasıl davranıyorsa ben de öyle davranırım. Bu öyle olmamalı. Kur’an ve Hazreti Peygamber (SAV) böyle demiyor. İyilik yapana iyilik yaparım, kötülük yapana iyilik yapmam, alışkanlığından vaz geçin diyor. Yaptığımı iyilik bizimle alakalı. İyiliklerimiz bizi besliyor, kötülükler de bizi besliyor. Hangi tarafımızı arttırırsak o çoğalıyor. 
Kur’an’da Muttaki, Muhsin güzel insan kavramları da var. İhsan kelimesinden üç tane mana çıkardık. Birincisi, bir şeyi mükemmel bir biçimde yapmak. En güzel şekilde yapmak. Yapabileceğimizin en güzel şeklinde yapmak. 
İkincisi, beni Allah görüyor, ben yapıyorum, insanların bilmesi gerekmiyor, insanların bunun nasıl olduğunun farkında olması gerekmiyor, ben bunu yapıyorum ve Allah bunu görüyor bilinci ile yapmak. 
3.      İnsanın mahlukata karşı karşılıksız iyilikte bulunması. 
Mahlukata karşı iyilikte bulunmak. Mahlukat zaten bize karşılıksız iyilik de bulunuyor. Ağaçlara bakın, gölgesinde oturursun ücret istemez, meyvesini verir ücret istemez, yeşil güzelliğini verir, psikolojimizi düzeltir, ücret istemez. Allah’ın bütün mahlukatı insana zaten ihsanda bulunuyor. İnsanınki ise onu bozup yok etmemek. Sadece insanın insana değil, insanın bütün mahlukata yaptığıdır. Farz olan israf etmemek. Mesela suyu israf etmemenin üzerinde çalışıyorsak bu ihsandır. Banyoda uzun kalmamak, abdest dikkatli almak, çöpleri çoğaltmamak, ondan gübre vs. yapabiliyorsak bu da ihsandır, denizin suyunu kirletmemek için çöp atmamak da ihsan derecesinde güzelliklerdir. Mü’minin ihsanı olabilecek en kaliteli şekilde yapmaktır. Başkalarıyla yarışımız yok. Yarışımız kendimizle. Bir ihsan yarışı olmalı yüreğimizde. Bir şeyin velisi olmadan delisi olunmazmış. Birşeyi o kadar çok isteyeceksin ki, ondan sonra onun velisi olacaksın. İhsan da böyle bir şey. İnsanın yaptığı şeye pür dikkat edebilmesi. Her yaptığı işte, beni Rabbim görüyor diyerek en kalitelisini yapması. Sözünü kaliteli yapması, düşüncesini kaliteli yapması, hayat anlayışını da. Kaliteli bir hayat yaşıyorsak, mesela paketli gıdalar yemiyorsak, sürekli yemiyorsak, iki öğün Efendimizin sünnetine uygun yaşıyorsak, bunlar hep kendimize ihsandır. Kendimize ihsan olduğu gibi dışarıya da ihsandır. Bu kadar çok yiyecek tüketimi, her türlü maddi sıkıntı. İhsan kalitesinde mü’minle olalım. 
Muhsin Kuran’a göre yaşayan kaliteli insandır.
Muhsinin Kuran’a göre özellikleri; 
Kur’an’a göre 10 tane mühsine ait özellik var.
1.     Yeryüzünde fesat çıkarmazlar, bozgunculuk yapmazlar. Ne psikolojik, ne ekolojik… Hiçbir şekilde fesat çıkartmazlar. Fesat olan bir şey varsa onu ortadan kaldırmaya çalışırlar.
Araf Suresi 56: Islah edilmesinden sonra yeryüzünde bozgunculuk yapmayın. Allah’a korkuyla ve ümitle dua edin. Muhakkak ki iyilik edenlere Allah’ın rahmeti çok yakındır.
Bu sadece toplumun fesadı değil. Ahlak erezyonu oluyorsa bu da fesattır. İki kişi arasında bozgunculuk yapıyorsak bu da fesattır. İfsat etmez, bozmaz, yeşili ağacı bozmak, ekolojik dengeyi bozmaz, çamaşır suyunu, deterjanları harcayıp oluk oluk harcayıp denizi bozmaz, bir benden ne olur demez. İnsanlar arasında ilişkilerde beni konuşturmayın deyip, o insan hakkında bütün olumsuzlukları düşünülmesine sebebiyet vermez. Mümin bozgunculuk yapmaz, insanların düşüncelerini bozmaz. Düşünceyi bozmaz. Olumsuz bir düşünceniz varsa gelip bana söyleyeceksiniz. Hocam böyle anlatıyorsunuz ama davranışlarınızda böyle görüyoruz, diyebilirsiniz.  Bu da ihsandır. Yanlışımı düzeltmem için bana ihsanda bulunuyorsunuz. Ama bir kişinin hakkındaki düşünceyi bozuyorsanız bu ifsattır. Çok yiyorsak fesattır, kendi bedenimizi bozuyoruz demektir. Çok çöp oluşturuyorsak fesattır. Daha az alın. Çöpleri tasnif edin. Çöpleri kağıt şişe ayıralım. Mü’min bozmaz, yapar. İnsanların ümitleri hayalleri var, bu dünyada hiçbir şey olmaz, diyerek düşüncesini bozmayalım. Umreye gidecektir Ramazan’da, sen yapamazsın çok zor gelir, diyerek bozmayalım niyetini. Belki sana zor geldi, senin tecrüben öyle. 
2.     Özelliği; Allah yolunda karşılaşacakları bütün sıkıntıya katlanırlar. 
Tevbe Suresi 120. Ayet: Medine ahalisi ve çevresinde bulunan bedevîler Resûlullah’a katılmaktan geri kalamaz ve onu bırakıp kendi canlarının derdine düşemezler. Çünkü onlar Allah yolunda ne zaman bir susuzluk, yorgunluk ve açlığa mâruz kalsalar, kâfirleri öfkelendirecek biçimde bir yere ayak bassalar veya düşmana karşı bir başarı elde etseler, bunların her biri mutlaka onlar için iyi birer amel olarak yazılır. Allah iyilerin emeğini asla boşa çıkarmaz. 
Susuzluk yaşarlar, buna karşı asla vaz geçmezler. Allah için sıkıntılara dayanırlar. 
Zeynep Gazali Zindanlarım Kitabı… 
İnsan yapabileceği kadar sabretmeli. 
3.     Özellik ise, Allah yolunda mücadele ederler.
Ankebut Suresi 69. Ayet : Bizim uğrumuzda elinden gelen çabayı sarfedenlere gelince, onları bize ulaşan yollara mutlaka yöneltiriz. Kuşkusuz Allah iyilik yapanların yanındadır. 
Allah kendi için mücahede edenlerle beraberdir. Demekki bir özelliği de muhsinler mücadeleden vazgeçmezler. Allah için mücahitlik yaparlar. Cihat ederler, gayret ederler.
4.     Bollukta ve darlıkta verirler, öfkelerini yenerler. 
Muhsinlerin ve muttakilerin özellikleri olarak kabul edilir.  Vermenin en kıymetlisi darlıkta vermek, insanları affederler.  
5.     Sabırlıdırlar. Allah onların ecirlerini zayi etmez.
 Hud 115. Ayet: Sabret! Allah güzel davrananların ecrini zayi etmez. 
6.     İbadetlere düşkün olup, dua ve istiğfarda bulunurlar. 
Zariyat Suresi 16-18. 
﴾16﴿ Onlar daha önce güzel davranışlar içindeydiler.
﴾17﴿ Onlar gecenin az bir kısmında uyurlardı.
﴾18﴿ Seher vakitlerinde rablerinden bağışlanmalarını dilerlerdi.   
İstiğfar etmek, farkındalık sahibi olmak, yanlış eylemin farkında olan kişi demek. 
7.     Kendilerini Allah’a adamışlardır, işlerini Allah’a has kılmışlardır. İşlerini Allah için yaparlar. 
Bakara Suresi 112. Ayet: Bilâkis, kim güzel niyet ve davranış sahibi olarak kendini Allah’a teslim ederse rabbinin katında onun mükâfatı vardır. Öylelerine korku yoktur, onlar üzülmeyecekler de.
 
Nisa Suresi 125 Ayet: İşini güzel yaparak kendini Allah’a veren ve hanîf olarak İbrâhim’in dinine uyan kimseden kimin dini daha güzel olabilir! Ve Allah İbrâhim’i dost edinmiştir. 
 
8.     Muttaki olmak. Bunlar muttaki kimselerdir. Rableri onlara dilediklerini verecektir onlar muhsindir. 
Zümer Suresi 33-34. Ayet:
﴾33﴿ Gerçeği getiren kişiye ve onu tasdik edene gelince, işte takvâ sahipleri onlardır.
﴾34﴿ Rableri katında onlar için diledikleri her şey vardır; işte bu, güzel davrananların ödülüdür.
 
9.      Namazı hakkı ile kılıp, zekatı verirler, ahirete kesin bir (ikan) şeklinde inanırlar.
Lokman Suresi 3-4 ayet :
﴾3﴿ O, güzellik ve iyilik yapanlar için bir hidayet ve rahmettir.
﴾4﴿ Namazlarını özenle kılan, zekâtı veren ve âhirete kesin olarak inananlar.
 
10.   Peygamberler de Muhsin kimselerdir.
Yusuf Suresi 22. Ayet: Yûsuf olgunluk çağına erişince, ona hikmet ve ilim verdik. İşte güzel davrananları biz böyle mükâfatlandırırız.
 
Bir insan Muhsin olunca, Allah ona doğru hüküm verebilme ve ilim öğrenebilme yetisi de veriyor. 
 
Bu 10 madde muhsinin kim olduğunu anlatıyor bize. Biz ne yapabiliriz? Bu maddelerin hepsi bizde olmayabilir. Hiç olmazsa bu 10 maddenin bir ya da ikisini yapmaya niyet edip başlayabiliriz. Niyet ettim en ufacık ifsatta bulunmamaya, ya da bundan sonra ne olursa olsun az uyuyacağım, teheccüte kalkıp istiğfar edeceğim, Efendimiz gibi 100 getiriyordu ben 500 Estağfirullah çekeceğim, sabah namazından önce biraz daha erken kalkıp bunu yapabiliriz.
Namazı hakkı ile kılalım, zekatı hakkı ile verelim, yaptığımız herşey ahirette önümüze çıkacak şekilde dikkat edelim. Biz Muhsin olalım inşallah. Muhsin olanların Allah ecirlerini zayi etmeyecek. Niyet edersek, Mevla’da bize o muhsinliğin karşılığını kat kat verecek. 
Hz. Ali’nin dediği gibi, insanlar işlerini ihsanla yapmalarına göre değer kazanır. Ne kadar ihsanla yapıyorsak o kadar işimiz değerlidir. 
Demekki o Muhsin-ihsan sahibi olan kimsenin Kuranda özellikleri var. Allah muhsini severim, deyip geçmiyor. Muhsinler kim ise onların özelliklerini anlatıyor. On tane özeliğini anlatmış Mevla. Bu on özelliği yapmaya çalıştığımız müddetçe biz de inşallah Muhsinler grubundan olacağız. 
Her işimizi ihsan kalitesinde yapmaya çalışalım. Kitap okuyoruz ihsan kalitesinde, düzgün kitap seçmek, okurken en iyi şekilde anlamak, anladıklarımızı not etmek. Yazar mı olucam deyip geçmeden. Nerede lazım olur bilinmez. Biz doldukça taşar. Yemek yapıyoruz ihsan kalitesinde yapalım, abdestli yapalım, çok çeşit yapmayalım, beyaz un, beyaz şeker kullanmayalım, öfkeyle yapmayalım, ağzımız dualı olsun, bize şifa olsun diyelim, dualı yapalım. Bu on tane muhsin özelliğinin en azından iki tanesine niyet edip başlayalım.
 

  •          TDV Ansiklopedi’den İhsan maddesini okuyabilirsiniz. 
         
112. ayette Allah’a en güzel şekilde varlığını teslim eden kullar. Bunlar ihsana nail olmuş, Muhsin olan kullardır. Allah, asla ecirlerini zayi etmeyiz onlara korku hüzün yoktur, buyuruyor. 



Yorumlar

Yorum Gönder